شیر تعویض خط یا Change-Over Valve یکی از اجزای اصلی سیستمهای روانکاری دوخطی است که با هدایت جریان گریس یا روغن بین دو مسیر، روانکاری یکنواخت، ایمنی بالاتر و کاهش مصرف روانکار را تضمین میکند. مدلهای برقی و هیدرولیکی این شیرها با فشار کاری تا ۴۰۰ بار، عملکردی دقیق و مطمئن برای صنایع سنگین مانند فولاد، سیمان و معدن فراهم میسازند و نقش مهمی در کنترل خودکار سیکل روانکاری دارند.
شیر تعویض خط در سیستمهای روانکاری دوخطی یکی از اجزای حیاتی برای کنترل و هدایت جریان روانکار بین دو خط اصلی است. این شیر با جابهجایی خودکار مسیر فشار بین خطوط A و B باعث تزریق یکنواخت گریس یا روغن به نقاط روانکاری شده و با کاهش استهلاک، طول عمر اجزای سیستم را افزایش میدهد. این فناوری در صنایع فولاد، سیمان، معدن، خودرو و صنایع فرآیندی کاربرد گستردهای دارد.
انواع شیر تعویض خط و ساختار عملکرد
در سیستم دوخطی، زمانی که فشار در خط اول به مقدار تنظیمشده میرسد، شیر تعویض خط مسیر فشار را به خط دوم منتقل میکند تا روانکار در آن مسیر نیز توزیع شود. این عملکرد میتواند بهصورت خودکار هیدرولیکی یا توسط فرمان الکتریکی انجام گیرد. طراحی داخلی شامل پیستون، محفظههای کنترلی و مجاری برگشت است تا سوئیچکردن با حداقل افت فشار انجام شود.
شیر تعویض خط برقی (Electric Change-Over Valve)
این نوع با فرمان الکتریکی از تابلو کنترل عمل کرده و اغلب در سیستمهای بزرگ یا دارای کنترل مرکزی استفاده میشود. در مدلهای جدیدتر مانند EMU 3، موقعیت میانی برای بستن هر دو خط و تخلیهٔ فشار اضافه به مخزن تعبیه شده است. ولتاژ تغذیه معمولاً ۲۴ ولت DC یا ۲۳۰ ولت AC است و کلاس حفاظتی IP65 دارد.
شیر تعویض خط هیدرولیکی (Hydraulic Change-Over Valve)
این مدل بر اساس افزایش فشار خط و بدون نیاز به فرمان الکتریکی عمل میکند. مدلهایی مانند DU 1 لینکلن یا SA-V در دبیهای پایین تا متوسط، و فشار تا ۴۰۰ بار، با روانکارهایی تا گرید NLGI 3 کار میکنند. عملکرد خودکار آنها باعث سادگی نصب و کاهش نیاز به سیمکشی میشود.
شیر ماژولار (Modular Directional Valve)
در برخی سیستمها مانند پمپهای SUMO II و Mini-SUMO II، شیر ماژولار ۴/۳ برای کنترل دقیق جریان روانکار استفاده میشود. این مدلها برای دبی تا ۴۰۰ سیسی در دقیقه و فشار ۳۰۰ بار طراحی شدهاند و برای گریسهای نیمهسنگین مناسباند.
کاربرد شیر تعویض خط در صنایع مختلف
| صنعت |
مزیت عملکرد شیر تعویض خط |
نکتهٔ کلیدی در طراحی |
| فولاد و ریختهگری پیوسته |
تعویض خودکار بین خطوط دوگانه در مسیرهای طولانی |
استفاده از مدل برقی با موقعیت میانی برای تخلیه فشار |
| سیمان و معدن |
عملکرد مطمئن در فشار و دمای بالا |
مدل هیدرولیکی بدون نیاز به سنسور کنترل فشار |
| نفت و پتروشیمی |
کنترل دقیق جریان در سیستمهای چندخطی |
مدل برقی با فرمان PLC و نشانگر موقعیت |
| ماشینآلات صنعتی |
تعویض سریع مسیر روانکار در سیکلهای پیدرپی |
ولتاژ پایین ۲۴ ولت و حفاظت IP65 برای تابلو |
راهنمای انتخاب شیر تعویض خط
- نوع فرمان: برقی (الکتریکی) یا هیدرولیکی (فشارمحور)
- ولتاژ تغذیه: ۲۴VDC یا ۲۳۰VAC در مدلهای برقی
- حداکثر فشار کاری: تا ۴۰۰ بار بسته به مدل
- نرخ جریان عبوری: بین ۴۰۰ سیسی تا ۴۰۰ لیتر در ساعت
- نوع روانکار: گریس تا NLGI 3 یا روغن با ویسکوزیته ≥۲۰ mm²/s
- شرایط محیطی: دمای کاری از ۲۰- تا ۸۰+ درجهٔ سانتیگراد
نکات نصب و نگهداری
- تراز دقیق و محکمکردن اتصالات ورودی و خروجی برای جلوگیری از نشتی
- حذف کامل هوای سیستم قبل از اولین راهاندازی
- بازبینی عملکرد سلونوئیدها و نشانگرها بهصورت دورهای
- تنظیم فشار تعویض در مدلهای هیدرولیکی با دقت مناسب
- در زمان توقفهای طولانی، هر دو خط را تخلیه کنید تا از جدایش گریس جلوگیری شود
سؤالات متداول
❓ تفاوت مدل برقی و هیدرولیکی چیست؟
✅ مدل برقی از تابلو کنترل فرمان میگیرد و به سنسور فشار نیاز دارد؛ مدل هیدرولیکی با رسیدن فشار به آستانه تنظیمشده، خودکار عمل میکند و نیازی به برق ندارد.
❓ فشار کاری مناسب برای این شیرها چقدر است؟
✅ اغلب مدلها برای فشار ۳۵۰ تا ۴۰۰ بار طراحی شدهاند که برای سیستمهای صنعتی دوخطی کاملاً مناسب است.
❓ آیا میتوان این شیر را در هر موقعیت نصب کرد؟
✅ بله، بیشتر مدلها امکان نصب افقی یا عمودی را دارند؛ فقط باید از محکمبودن اتصالات و تراز بودن بدنه اطمینان حاصل کرد.
جمعبندی نهایی
شیر تعویض خط با نقش حیاتی خود در سیستمهای روانکاری دوخطی، تعادل فشار و یکنواختی روانکاری را تضمین میکند. با انتخاب صحیح بین نسخههای برقی و هیدرولیکی، تنظیم دقیق فشار سوئیچ و رعایت نکات نصب، میتوان پایداری عملکرد سیستم و عمر طولانی اجزای آن را تضمین نمود.